Nhiều người 'lãnh đủ' khi sử dụng thực phẩm chức năng tự công bố chất lượng 

Theo Bộ Y tế, thực phẩm chức năng gồm bốn nhóm: Thực phẩm bổ sung; thực phẩm bảo vệ sức khỏe; thực phẩm dinh dưỡng y học và thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt. Các nhóm này phải đăng ký công bố trước khi lưu hành. Trong đó, ba nhóm sau cần đăng ký với cơ quan chức năng, còn thực phẩm bổ sung chỉ cần tự công bố.

Theo đó Bộ Y tế yêu cầu thực phẩm bảo vệ sức khỏe phải sản xuất tại cơ sở đạt chứng nhận Thực hành sản xuất tốt (GMP), các sản phẩm khác tại cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm. Thực phẩm lưu thông trên thị trường phải đáp ứng quy chuẩn của Bộ Y tế hoặc tiêu chuẩn doanh nghiệp công bố. Hàng nhập khẩu phải qua kiểm định trước khi phân phối. Quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học và thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt cần xác nhận nội dung.

Theo Nghị định 15 về Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm đã phân cấp cho địa phương trong quản lý an toàn thực phẩm, các sản phẩm phải đăng ký bản công bố sản phẩm được thực hiện hầu hết tại địa phương. Bộ Y tế chỉ quản lý và cấp giấy tiếp nhận bản công bố sản phẩm đối với nhóm thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

Tuy nhiên một thực tế hiện nay, một số loại thực phẩm chức năng không cần kiểm soát chất lượng trước khi sản xuất, lưu thông đã khiến người dùng tổn thương não, suy gan, suy thận… Dù sau đó các sản phẩm bị thu hồi thì người tiêu dùng cũng đã lãnh đủ.

Mới đây, tại tỉnh Phú Thọ, người phụ nữ 67 tuổi sau nhiều ngày tham dự một hội thảo đã mua 20 lọ thực phẩm chức năng với giá "ưu đãi". Thế nhưng, sau khi sử dụng lọ đầu tiên, người bệnh bị rối loạn tiêu hóa. Sau khi sử dụng đến lọ thứ 5, ngoài rối loạn tiêu hóa, người bệnh còn cảm thấy tức ngực, mất ngủ, tê miệng môi, tê tay chân, người choáng váng. Sau đó được người nhà đưa đến bệnh viện cấp cứu.

Đây không phải trường hợp hy hữu nhập viện sau khi sử dụng thực phẩm chức năng. Thậm chí, thời gian qua không ít người cũng suy gan, thận, tổn thương não vì những sản phẩm thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm cân.

Mới đây, trường hợp bé 13 tuổi phải nhập viện vì gia đình cho bé uống thuốc giảm cân. Bệnh nhi vào Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lạng Sơn trong tình trạng tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim, chỉ số xét nghiệm men gan cao gấp 10 lần chỉ số bình thường. Trước đó không lâu, Bệnh viện Bạch Mai cũng đã tiếp nhận một bệnh nhân ở Quảng Ninh phải cắt toàn bộ thực quản dạ dày do uống thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm cân.

Thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng gây nguy hại cho sức khỏe người tiêu dùng. Ảnh minh họa

Hầu hết những loại thực phẩm chức năng giúp giảm cân này khi lấy mẫu giám định tại Viện Pháp y quốc gia đều có chứa sibutramine. Đây là một chất độc đã bị Bộ Y tế cấm sử dụng trong tân dược và thực phẩm chức năng, vì những tác dụng gây nguy hiểm tới sức khỏe người dùng. Sau đó, tất cả những loại thực phẩm chức năng chứa chất cấm này đều bị Bộ Y tế thu hồi. Dù vậy, trước khi bị thu hồi thì người tiêu dùng đã lãnh đủ hậu quả.

Hay trước đó, một nữ bệnh nhân là V.T.T. (25 tuổi, Lâm Đồng) đến Bệnh viện Da liễu thành phố Hồ Chí Minh khám trong tình trạng cơ thể mệt, trên da xuất hiện ban đỏ, bóng nước và vết trợt chiếm hơn 60% diện tích cơ thể, kèm theo tổn thương niêm mạc mắt, miệng, mũi... Nữ bệnh nhân này cho biết, do có bệnh vảy nến nên đã mua thực phẩm chức năng dùng được khoảng 5-7 ngày thì trên người xuất hiện vết ban nhỏ, sau đó phát ban. Tuy nhiên, khi gọi điện cho người bán thắc mắc về những biểu hiện lạ khi dùng loại TPCN này thì người bán nói sản phẩm đang phát huy tác dụng thải độc tố nên chị T. tiếp tục sử dụng. Xong tình trạng bệnh nặng hơn, thấy cơ thể đau nhức không chịu nổi, chị T. được người nhà đưa đi cấp cứu. Các bác sĩ chẩn đoán chị T. bị hoại tử thượng bì nhiễm độc (hội chứng Lyell) sau khi sử dụng thực phẩm chức năng nếu không cấp cứu kịp thời có thể tử vong.

Công tác hậu kiểm còn nhiều hạn chế

Theo số liệu thống kê của Bộ Y tế từ năm 2021 đến nay, thị trường thực phẩm có khoảng hơn 84.000 thực phẩm thông thường; 54.549 sản phẩm thực phẩm chức năng (29.779 thực phẩm bảo vệ sức khỏe, 350 thực phẩm dinh dưỡng y học, 1.287 thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt; 23.133 thực phẩm bổ sung) trong đó đến 80,4% là sản phẩm sản xuất trong nước của 201 cơ sở sản xuất.

Mặc dù công tác hậu kiểm vẫn được duy trì, Bộ Y tế thừa nhận công tác thanh tra, kiểm tra, hậu kiểm an toàn thực phẩm mới chỉ đáp ứng một phần yêu cầu thực tế. Thực tế, với hàng ngàn thực phẩm chức năng có mặt trên thị trường nhưng công tác hậu kiểm còn hạn chế. Đồng nghĩa còn rất nhiều sản phẩm đang được lưu thông nhưng chưa được kiểm soát về chất lượng, người tiêu dùng cũng có thể gặp rủi do khi sử dụng sản phẩm bất cứ lúc nào.

Theo Bộ Y tế, nguyên nhân một phần do thiếu nhân lực, trang thiết bị cần thiết, thiếu kinh phí... nhất là trong bối cảnh sản phẩm tự công bố ngày càng lớn và phong phú. Chỉ tính riêng TP.HCM có gần 200.000 sản phẩm tự công bố.

Bộ Y tế cũng cho rằng vì hồ sơ, trình tự tự công bố sản phẩm đơn giản nên rất nhiều sản phẩm được nộp với các chỉ tiêu kiểm nghiệm, ghi nhãn sản phẩm không đạt theo quy định. Do đó, việc sản phẩm không đảm bảo an toàn này lưu thông trên thị trường là một thách thức lớn trong công tác hậu kiểm.

Bên cạnh đó, quy định "ngay sau khi tự công bố sản phẩm, tổ chức/cá nhân được quyền sản xuất, kinh doanh sản phẩm" dẫn đến tình trạng khi phát hiện sản phẩm công bố không đúng quy định thì sản phẩm đã được tiêu thụ trên thị trường.

Phương thức chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm đang tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, một bộ phận doanh nghiệp đã lợi dụng cơ chế này để thực hiện không đúng quy định, không gửi hồ sơ tự công bố đến cơ quan quản lý, công bố không đúng, không đầy đủ.

Thuận lợi về mặt hành chính cho doanh nghiệp thế nhưng hiện nay quy định này đã phát sinh nhiều bất cập. Bộ Y tế đang xây dựng dự thảo sửa đổi, bổ sung nghị định 15, Luật An toàn thực phẩm để quản lý chặt chẽ hơn về an toàn thực phẩm hiện nay.

Liên quan tới sản phẩm này, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết, Bộ Y tế thành lập Trung tâm đánh giá nguy cơ, tăng cường thanh kiểm tra và phối hợp với Bộ Công an, Bộ Công Thương kiểm soát kinh doanh thực phẩm chức năng trên sàn thương mại điện tử, xử lý nghiêm vi phạm. Bộ tiếp tục đẩy mạnh hậu kiểm giúp kiểm soát chất lượng, ngăn chặn quảng cáo sai lệch.