Hàng rào kỹ thuật và an toàn thực phẩm ngày càng siết chặt

EU với dân số hơn 450 triệu người và sức mua vượt trội đã trở thành “điểm nóng” cho xuất khẩu Việt Nam sau khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) có hiệu lực. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang 27 nước EU đạt 51,66 tỷ USD, tăng 8,08 tỷ USD so với năm trước. Tuy nhiên, bên cạnh ưu đãi thuế quan, doanh nghiệp Việt phải đối mặt với hàng loạt tiêu chuẩn khắt khe về an toàn thực phẩm, chất lượng sản phẩm và sản xuất bền vững. 

Doanh nghiệp cần đảm bảo tiêu chuẩn để 'vượt rào' kỹ thuật xuất khẩu tới thị trường EU.

Theo báo cáo của Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kể từ đầu năm 2024, EU áp dụng mức dư lượng hóa chất bảo vệ thực vật (MRLs) thấp hơn 20–30 % so với quy định trước đây. Nhiều hoạt chất vẫn được phép sử dụng ở Việt Nam nhưng không được chấp nhận tại châu Âu, buộc doanh nghiệp xuất khẩu phải thay đổi quy trình canh tác và thu hoạch. Ngoài ra, hầu hết nông sản tươi nhập khẩu vào EU đều phải có chứng nhận kiểm dịch thực vật (phytosanitary certificate) để đảm bảo không mang sinh vật gây hại. Ông Đinh Sỹ Minh Lăng - Vụ Thị trường châu Âu – châu Mỹ (Bộ Công Thương), cho biết: “Thị trường EU rất coi trọng minh bạch và an toàn; doanh nghiệp Việt nếu không chủ động thích ứng dễ bị trả hàng hoặc chịu phạt.”

Một trong những vụ tranh chấp điển hình mà Công ty Luật Salus gặp phải là một doanh nghiệp Việt cung cấp 100 tấn hạt điều cho phía đối tác Đức hồi giữa năm 2023. Hai lô hạt điều xuất khẩu có cùng quy trình chế biến, nhưng lô thứ hai bị khách hàng từ chối với lý do dư lượng thuốc trừ sâu là 0,01 ppm, ngang mức cho phép của Việt Nam nhưng chưa đạt ngưỡng < 0,01 ppm do EU quy định.

Vụ kiện ra Trung tâm Trọng tài Paris kết luận doanh nghiệp Việt phải bồi thường 150.000 USD cộng 20.000 USD phí luật sư. TS Vũ Văn Tính - cố vấn cao cấp Công ty Luật Salus nhận định: “EU liên tục nâng cao tiêu chuẩn để bảo vệ người tiêu dùng nội khối. Nhiều doanh nghiệp chưa cập nhật đầy đủ quy định, dẫn đến rủi ro pháp lý và tài chính rất lớn.”

Không chỉ ngành nông sản, dệt may – lĩnh vực xuất khẩu hơn 4,4 tỷ USD sang EU mỗi năm – cũng đang bị siết chặt bởi tiêu chuẩn xanh. Ông Trần Ngọc Quân - Tham tán Thương mại Việt Nam tại EU cho biết, EU đã áp dụng quy định thiết kế sinh thái (eco‑design) và cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) nhằm giảm chất thải dệt may. Theo số liệu Ủy ban châu Âu (EC), mỗi năm châu Âu phát sinh 12,6 triệu tấn chất thải dệt may, trong đó chỉ 22 % được thu gom để tái chế. “EPR buộc doanh nghiệp chịu chi phí thu gom, xử lý và tái chế sản phẩm sau tiêu dùng, điều mà nhiều doanh nghiệp Việt chưa lường trước,” ông Quân đánh giá.

Ngoài ra, EU đang từng bước triển khai Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), buộc các mặt hàng có lượng phát thải cao phải nộp “thuế carbon” khi nhập khẩu vào châu Âu. Đối với ngành xi măng, ông Đỗ Tiến Trình - Tổng Giám đốc Công ty Xi măng VICEM Bút Sơn cho biết doanh nghiệp đã giảm 20 % khí thải carbon nhờ sử dụng bùn thải thay thế đất sét và đốt lò bằng rác thay than. Tuy nhiên, để đáp ứng CBAM, doanh nghiệp vẫn đang khẩn trương đầu tư thêm công nghệ xanh mới.

Giải pháp và hỗ trợ để doanh nghiệp Việt vượt rào

Để biến thách thức thành cơ hội, chuyên gia và cơ quan quản lý khuyến nghị doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược xuất khẩu bài bản ngay từ giai đoạn chuẩn bị. Trước hết, doanh nghiệp phải nghiên cứu thị trường từng quốc gia thành viên EU, bởi mỗi nước có thể đưa ra các quy định riêng về MRLs, nhãn mác và chứng nhận chất lượng. Việc lựa chọn và áp dụng tiêu chuẩn quốc tế như ISO 9001 (quản lý chất lượng), ISO 14064-1:2018 (kiểm kê khí nhà kính), ISO 14067:2018 (dấu vết carbon) hay HACCP (an toàn thực phẩm) là bước đầu để doanh nghiệp chứng minh năng lực cạnh tranh.

Tiếp theo, xây dựng hệ thống quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc chặt chẽ bằng phần mềm ERP hoặc nền tảng blockchain giúp theo dõi tất cả khâu từ nguyên liệu đến thành phẩm. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần đào tạo nhân sự QC, bộ phận R&D về tiêu chuẩn EU, quy định MRLs và chứng nhận phytosanitary để tránh lúng túng khi kiểm định.

Hơn nữa, đầu tư công nghệ xanh như mô hình sản xuất tuần hoàn cũng ngày càng trở thành đòn bẩy. Điển hình, Công ty CP Thép Hòa Phát Dung Quất đã triển khai công nghệ sản xuất khép kín, dành 30 % vốn cho các hạng mục môi trường. Đến cuối tháng 1/2024, công ty hoàn thành kiểm kê khí nhà kính theo ISO 14064-1:2018 và nhận chứng nhận ISO 14067:2018 vào tháng 4/2024, tạo tiền đề vững chắc khi xuất khẩu thép sang EU.

Bên cạnh đó, việc hợp tác với luật sư và chuyên gia sở tại ngay từ khâu soạn thảo hợp đồng xuất khẩu không chỉ giúp doanh nghiệp nắm rõ điều khoản về MRLs, trách nhiệm bồi thường, sở hữu trí tuệ, nhãn mác mà còn giảm thiểu rủi ro kiện cáo. Bà Nguyễn Thị Hương Liên - Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Sao Thái Dương, chia sẻ: “Chúng tôi mời chuyên gia Anh và châu Âu tư vấn ngay từ khi thiết kế bao bì, lựa chọn nguyên liệu nhằm đảm bảo sản phẩm đáp ứng cả tiêu chuẩn Anh và EU.”

Về phía cơ quan hỗ trợ, Thương vụ Việt Nam tại EU đã triển khai hai nhóm giải pháp chính: Một là, nhóm giải pháp về hỗ trợ pháp lý, tập trung vào thông tin về các chính sách mới, kết hợp với luật sư nước sở tại về hỗ trợ thị trường cho doanh nghiệp. “Chúng tôi tìm kiếm thêm nhiều doanh nghiệp EU quy mô nhập khẩu vừa phải để các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước dễ đáp ứng, kết hợp mời các nhãn hàng, tập đoàn bán lẻ về Việt Nam tham gia các chương trình kết nối các nhà cung ứng quốc tế - Viet Nam International Sourcing”, ông Trần Ngọc Quân cho biết. Hai là, Thương vụ Việt Nam tại EU hỗ trợ doanh nghiệp Việt giải quyết các vấn đề liên quan đến tiếp cận thị trường.

Thị trường EU dù đầy tiềm năng nhưng cũng là “thước đo vàng” của năng lực cạnh tranh. Việc tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm và sản xuất bền vững không chỉ giúp doanh nghiệp tránh rủi ro về pháp lý, thiệt hại tài chính mà còn nâng cao uy tín, thương hiệu trên trường quốc tế. Khi chuẩn bị chu đáo và phối hợp chặt chẽ với chuyên gia quốc tế, cơ quan quản lý, doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể biến thách thức thành động lực, chinh phục thành công “miền đất hứa” châu Âu.